2. Historisk utvikling

Allereie i pastoralbreva i det Nye Testamentet finn vi biskop, persbyter og diakon som funksjonar i kyrkjelyden. I starten fanst det kyrkjelydar berre i byer med biskopen som prest. Kyrkja i byen var den einaste plassen med offentleg gudsteneste. Då kristendomen spreidde seg i bygdene rundt byen oppretta biskopane filialkyrkjelydar. Då det blei så mange av dei måtte biskopane sende hjelpesmenn til folket på landet. Til dette brukte han presbyterane, dei eldste i kyrkjelyden, som vikarer for seg. Dei fleste av dei syntes etter kvart at det var praktisk å busette seg på landet. Slik fekk dei kvar sine områder som dei hadde ansvar for. Ein brukte utrykket ecclesia for det området der folket gjekk til ei kyrkje. Utrykket parochia eller paroecia brukte ein for områda som ein presbyter eller biskop hadde ansvar for. Seinare brukte ein meir og meir utrykka eparchia eller diokresis. Det første utrykket er fram til i dag i bruk i austkyrkjene, medan det andre er utgangspunktet for det engelske diocese og det tyske Diözese. Midt på 500talet var det eit system av kyrkjelydar på landet i alle vestlige land (occidens).

I starten fekk presbyterane berre lov til å forkynne. Seinare kunne dei også forvalte sakramenta. Men sjølv om presbyterar blei meir og meir til sjølvstendige prestar, så forvalta dei ord og sakrament berre som ein del av embetet og ansvaret til biskopen. Slik var det fram til reformasjonen i heile vestkyrkja og slik er det i den romersk-katolske kyrkja fram til i dag. I løpet av denne tida blei det mogleg å døype i filialkyrkjelydane. Og då dei fekk sine eigne kyrkjer og faste prestar som hadde ansvar for dei kristne som budde i parochiet , kunne ein også motta dei andre sakramenta i det parochiet, der ein budde.

Dette systemet blei utbygd frå 300tallet av , då kristendomen blei statskyrkja i det romerske rike og dei statane som oppstod etter dette riket. Kyrkja blei ein del av statsadministrasjonen. Strukturane i kyrkja følgde strukturane i statsforvaltninga, som kyrkja nå var ein del av. Heile landet vart delt inn i parochie.

Då kristendomen blei spreidd i dei germanske, nordiske og slaviske områda blei det ofte brukt som maktmiddel for å få kontroll på landområder. Det kom  til områder der det ikkje var byer  og der ein kunne plante kyrkjelydar. Biskopen residerte nå ofte i bygder eller i festningar som  etterkvart fekk små byer rundt seg. Biskopen støtta seg nå i mindre grad på kyrkjelyden og i mykje større grad på den verdslege makta.

Nokre biskoper blei til og med fyrstar i enkelte europeiske statar.

Parochia var då dei blei oppretta når kristendomen kom til eit land, ofte veldig store. Bonifatius delte for eksempel Bayern inn i ”quatuor parochias[1]". Då folketalet auka kunne presten eller ein lokal grunneigar ofte byggje eit kapell og lønne ein eller fleire hjelpeprestar. For å skilje ut eit nytt parochie måtte både folket og det materielle grunnlaget, kyrkjebygget og  livsgrunnlaget for presten, være på plass. Det blei gjerne gitt større gåver eller legatar for å dele parochie. Men det var ofte ein langvarig og komplisert prosess å skilje ut nye parochier.

Presten blei ein av statens representantar i parochiet og ofte den einaste. Folk i parochiet skylda tiend og andre avgifter til presten og dei plikta  å motta sakramenta berre frå han. Presten hadde ansvar for å føre kyrkjebøkene som igjen var grunnlag for skattevesenet. Reformasjonen heldt fast på den parochiale inndelinga. Men no vart det kyrkjelyden som blei den sjølvstendige grunneininga innan kyrkja, meddan det før berre var ein del av bispedømet eller diosesen som var grunneininga. Biskopen blei tilsynsmannen og var ikkje lengre den eine fullmektige presten som delegerte fullmaktene sine vidare.  Etter reformasjonstida blei tvangen til å bruke den presten der ein budde meir og meir friare og det blei mogleg å ta imot dåp og nattverd andre plasser.

Ordet parochie omfatter det området der ein prest har ansvar for å utøve sjelesorg, forkynne evangeliet og forvalte sakramentene. I dagens struktur i Den Norske Kyrkja er det prestegjeldet som er det tilsvarande til parochiet. Det er bispedømet som tilsvarer diokresis og soknet som tilsvarer ecclesia.

Kyrkjesamfunn som er organisert etter parochialprinsippet har geografien som grunnprinsipp i organisasjonen sin. Dei tilbyr tenestene sine til alle som bur i eit geografisk avgrensa område. Alle som bur i eit sokn og som er døypt eller innmeldt i dette kyrkjesamfunnet er automatisk medlem av den kyrkjelyden der dei bur.