2.3. Den armenske kyrkja

2.3.1 Den armensk apostoliske kyrkja

Kyrkja som i 1700 år har gitt armenarane samhald og nasjonalt identitet har fått mange namn : Den armenske kyrkja, Den armensk-gregorianske kyrkja,  Den armensk-ortodokse kyrkja eller den armensk-apostolske kyrkje.

Opphavleg og sidan landet vart kristna på 300talet var kyrkja kyrkjesamfunnet i Armenia. Men då fleire og fleire av armenarane måtte reise frå heimlandet sitt heilt  til Tibet og seinare til andre kontinenta, vart den ei kyrkje for armenarane. I alle dei åra utan eigen stat var det religionen, kyrkja som kunne gi armenarane ein identitet. Og dei sjølv føretrekke å kalle  kyrkja for den armensk-apostolske kyrkja[15], ikkje sidan dette viser opphavet hjå apostlane Taddeus og Bartelomeus og  til at kyrkja blir rekna som den eldste nasjonalkyrkja.

Den armensk-apostolske kyrkja blir rekna som ei av dei 5 orientalsk-ortodokse kyrkjene slik som Den koptiske, Den syriske, Den etiopiske og Den indisk-ortodokse kyrkja. Desse kyrkjesamfunna blei også kalla for monofysitiske eller  ikkje-kalsedonske kyrkjer, sidan dei ikkje godtok konsilet i Kalsedon i 451. Grunnen til dette var for armenarane først og fremst politiske. Dei kunne ikkje være med på konsilet sidan dei same året mista staten sin i slaget ved Awarayr. I denne situasjonen klarte dei ikkje å fatte dei detaljane og finessane som den romerske og den bysantinske kyrkja krangla om.[16] Dei godtok aldri monofysittismen til Eutyches, men dei godtok heller ikkje konsilet i Kalsedon. At dei gjorde det hadde vel ikkje minst politiske grunner. Dei låg nå under persisk eller seleukidisk herredøme og ville avgrense seg mot Bysants for å ikkje bli mistenkt som bysantinske agentar.  Først etter 1500 i 1989/90 kunne i alle fall dei ortodokse og dei orientalsk-ortodokse overvinne denne splittinga.[17] Og med den romersk-katolske kyrkja er ein prosess på gang som liknar på dialogen før dei ortodokse og dei orientalsk-ortodokse vart einige.[18]. Sjølv om det ikkje finns formelle erklæringar[19]: Det ser ut som om ein har blitt einige i  det at skismaet etter Kalsedon har grunnlag i forskjellige interpretasjonar av forskjellige ord, eller for å sei det rett ut: på misforståingar.[20]

Overhovudet til Den armensk apostoliske kyrkja har titelen Katolikos. Setet til det geistlige overhovudet for armenske har vanlegvis vært der, der det fants eit verdsleg overhovud eller i alle fall ein fyrste. Difor flytta katolikosen setet sitt 485 frå Echmiadzin til Divin, 898 til Joravank,  929 til Altmar, seinare til Argina, Ani, Camndaw, Sjur, Covk eller Tluk, Hromklay og 1293 til Sis hovudstaden for det armenske kongeriket i Kilikia[21]. Då ein i 1441 etter oppløysinga av det kilkilske kongeriket vedtok å flytte katolikosen frå Sis att til Echmiadzin nekta den aktuelle katolikos Gregor Musabegian å flytte og det blei valt ein ny katolikos i Echmiadzin som sidan denne gongen bruker tittelen ”Katolikos … i Echmiadzin og for alle armenarar”  Sidan den gongen har kyrkja to Katolikoser, ein i Echmiadzin og ein i Antelias ved Beirut der katolikosen for Kilkilia i 1929  fekk etablere seg på nytt etter folkemordet på armenarane i Tyrkia. I dag er dei einige om katolikosen for Kilikilia er juridisk suveren, men at katolikosen i Echmiadzin er det geistlige overhovudet for kyrkja.

I tillegg har kyrkja to patriarkar som står under katolikosen i Echmiadzin:

Då katolikosen i for Kilkilia i Sis i 1307 hadde langt på veg gått den romerske kyrkja i møte , søkte den armenske biskopen i Jerusalem sultanen om å bli patriark for armenarane og alle dei andre ikkje-kalsedonske kristne i det heilage landet og fekk godkjenning for det.

Då osmanane hadde erobra Konstantinopel ynskte sultanane ei motvekt i den armenske kyrkja mot Katolikosen i Echmiadzin under persisk herredøme og ein representant for dei ikkje- kalsedonske kristne i rikets hovudstad og godkjente difor den armenske biskopen i Konstantinopel som patriark.