Pedagogiske oppgåver i Ungarn (1650-1654)

Rastelaus jagar Comenius gjennom Europa. Han finn ikkje ro og fred. Han finn det ikkje eingong i den tunge stunda der ”Mor Brørunitet” er prisgitt til undergangen. Det er Sigmund Rákóczi ein ungarsk adelsmann som ber han til Sáros Patak. Der skal han skaffe eit moderne skulevesen. Comenius ynskjer eigentleg ikkje å møte den oppgåva, men brørne legg litt press på han: Det er fleire kyrkjelydar frå Brøruniteten som ligg der Rákóczi er herre. Og dei trenger han velvilje. På reisa til Ungarn besøker biskop Comenius fleire kyrkjelydar langs vegen. Han ordinerar prester og vigslar ein biskop.

I Sáros Patak venter ei vanskeleg oppgåve på han. Lærarne viser seg til å være utan særleg utdanning og stiv i holdningane sine. Elevane er late. Comenius klarer ikkje å få innverknad på dei. Alle forsøk til å forbetre den pedagogiske situasjonen mislykker. Ikkje ein gong språklæreboka, som har suksess over heile verda, slår inn. Dei pedagogiske vanskar tvingar til å utvikle ny metodar. Han illustrerar sin opphavlege språklærebok.  Slik lagar han ein lærebok som skulle bli verdskjent:  ”Orbis sensualium pictus” (Verda i bilete). Med denne boka er det mogleg å møte forskjellige didaktiske omsyn.   For det eine så kan ein bruke det som Fibel (Leselærebok for 1. klasse). For det andre kan det brukast som sakbok for å gi borna eit begreip av den verda  dei lever i. Endeleg er det også eigna til undervisninga i fremmendspråk. Mange kjente  personar lærer med denne læreboka for eksempel Tsar Peter den Store i Russland eller den Tyske nasjonaldiktaren Johann Wolfgang von Goethe. Sjølv dei erkekatolske Jesuittane er overbevist av den pedagogiske verdien til læreboka. Dei bruker det i dei tsjekkiske landa Böhmen og Mæhren som skulebok, sjølvsagt utan å nemne forfattaren.

Til tross for den store pedagogiske kvaliteten som blei stadfesta frå mange hold: Læreboka nyter ingenting i Sáros Patak. Uviljen til å lære og den manglande motivasjonen til elevane klarer den ikkje å knekke. Comenius leiter etter ennå ei mogleik til vekke læreiveren i elevane. Han husker frå Lissa at teaterframsyningar laga av elevar har vist seg til å være ei god læremetode. Han skriver boka ”Ianua linguarum reserata” om til åtte scener og publiserar dei med titelen ”Schola ludus” (Skulen so m leik). Endeleg får han napp. Denne metodiske tilgangen slår inn. Elevane blir med på å lære og presentere lærestoffet som ”skodespelar”.