3. Metode og kjelde 

3.1. Den praktisk teologiske metoden

Til å reflektere skal eg bruke den praktisk-teologiske metoden[13] som tar utgangspunkt i det ”metodiske tressteget”[14] ”Sjå – bedømme – handle”[15]. Sidan den praktiske teologien ikkje står åleine, men er i dialog også med andre vitskapelege disiplinar, bruker den også metodar og teoriar frå andre, særleg samfunnsvitskaplege og humanvitskaplege fag. Difor måtte også tresteget vidareutviklast for eksempel til ”regelkrinsmodellen”[16] eller til endå meir komplekse modellar[17]. Utfordringa med meir komplekse modell er at dei fort kan bli så pass komplekse at dei blir uhandterlege. Med det meiner ein ikkje at dei trenger å bli for komplekse til å handtere for den som til dagleg arbeidar vitskapleg, for eksempel ved eit teologisk fakultet, men at dei blir for komplekse for ein prest som er ute i praksis og som reflekterer over den røynda han eller ho lever og tener i. Men det er det eg er og det eg skal gjere. Eg skal difor halde meg til ein enklare modell. Eg skal ta utgangspunkt i den aktuelle kyrkjelege praksisen i dei tre kyrkjesamfunna og undersøke den gjennom at eg reflekterer over den med både eit sosiologisk og eit teologisk perspektiv. Eg skal difor ta med både ”historie og nåtidskunnskap”[18] for å kunne reflektere over kvifor ting er som dei er og korleis dei eventuelt kunne endrast. Målet mitt er å finne erfaringar og ordningar i økumenen som kan gi impulsar for prestetenesta og utviklinga i Den norske kyrkja og mi eiga presteteneste.

3.2. Grunnlaget for refleksjonen  

3.2.1. Avgrensing

Før ein kan reflektere må ein ha noko å reflektere over. Det er prestetenesta, prestebilete og prestekvardag i Den norske kyrkja som er utgangspunktet for refleksjonane. Dei skal så reflekterast over i eit økumenisk perspektiv. Den norske kyrkja har framleis nesten 4 millionar medlemmer[19] og over 1300 prestar som arbeider i statlege prestestillingar[20]. Det finst prestar som startar karrieren sin når dei er midt i 20-åra og sjølv om dei fleste går av med pensjon før, finst det også prestar som framleis er aktive som prest sjølv om dei over 70 år. Så kva presteteneste er det som er startpunktet mitt? Feltet må avgrensast[21]. Eg skal starte der eg er best kjent: i prestetenesta mi. Prestetenesta til ein prest midt i 30-åra som er prest ute på bygda. Presten har vore på staden i nokre år. Kyrkjelydane er oversiktlige og dei fleste som er medlem i kyrkjesamfunnet, veit kven presten er. Presten er gift og har som middel 3 barn i barnehage eller grunnskulen. 

Faktorar som motsettingane mellom by og land eller alderen til presten, kan få for stor innverknad på resultata. Det er difor ein fordel om den prestetenesta blir utført av prestar som er i ein situasjon som kan samanliknast med denne. Begge dei to prestane som skal observerast og som skal hjelpe med å gi det økumeniske perspektivet, er difor også mannlege prestar som er midt i 30-åra med familie og teneste der kyrkjelydane bur spreidd på bygder eller i småby.

For å kvalitetssikre resultata blir også erfaringane frå ein litt eldre prest i Noreg som også er prest på bygda, tatt med. Med dette slepp eg å basere meg berre på mine eigne erfaringar og meiningar om prestetenesta i Noreg. Det er ikkje uproblematisk at mine eigne erfaringar er nesten ein tredjedel av empirien. Det kan lett bli dominerande og subjektivt. Difor er det viktig å ta andre norske erfaringar med for å ta vare på objektiviteten. Desse erfaringane kjem først og fremst inn gjennom intervjuet med ein kollega, men også gjennom det eine eller andre sideblikket. Eg vil våge desse sideblikka særleg for at avhandlinga skal få overføringsverdi for fleire i Noreg. Dette gjeld også fordi eg er ein representant for dei omlag 5 prosent [22] av prestane i Den norske kyrkja som er innvandrar. Med dette er eg langt frå ein "typisk" norsk prest. Samstundes er nettopp denne bakgrunnen og kjennskapen til kyrkjesamfunn i andre land som kan gjøre det enklare å samanlikne. Det er ikkje uproblematisk å basere meg på mine eigne erfaringar sidan eg for eksempel ikkje kan observere meg sjølv slik som eg gjorde det med dei andre prestane.  Men for ein erfaringsbasert master er det også problematisk å ikkje ta med nettopp sine eigne erfaringar og det er difor eg vel  å gjere det.

Alle prestar som er med i feltarbeidet, er menn. Dette er tilfeldig og ikkje noko medvite val. Sjølv om det er over 50 år med kvinnelege prestar i Noreg og det blir fleire og fleire av dei, er framleis fleirtalet av prestane menn i både Noreg, Tyskland og Tsjekkia. Det kunne har vore kjekt å få med spørsmålet om kvinneprestar, men det kan også vere ein fordel å overlate dette til andre når ein må avgrense temaet. Så eg må nøye meg med at ingen av dei 4 prestane som er med på å levere empiriske data til denne avhandlinga, er kvinneprest, men ingen av dei er kvinneprestmotstander heller.

3.2.2. Å få tak i empiriske data  – Kvalitativ eller kvantitativ?

Det er prestetenesta til berre 4 prestar som leverer empiriske data til undersøkinga mi. Sjølv om ein avgrensar prestane til mannlege prestar, midt i 30-åra, med familiar og ei viss erfaring i prestetenesta og presteteneste på bygda, så kan dette utvalet på ingen måte krevje å vere representativ for prestetenesta. Det empiriske grunnlaget er lite, fordi ressursane både materielt og tidsmessig ikkje tillet ei større undersøking. Likevel er grunnlaget i alle fall for lite til å bruke ”statistiske, kvantitative metoder”[23]. Dei kan ikkje krevje å vere representative eksempel, men dei kan danne motiv for prestebilete i den konteksten dei står i, ”det som fins”[24]: Kvardagen, tenesta og erfaringane deira kan likevel gi innsikt i korleis prestetenesta er i det enkelte kyrkjesamfunnet og korleis prestetenesta og prestekvardagen kan organiserast. For å få resultat må ein difor bruke kvalitative metodar: ”observasjon og feltarbeid, intervjuer og tekstanalyse”[25]. Feltarbeidet burde ideelt ”være mer enn et par uker”[26] Men det er avgrensa kor mykje ein klarer å få til med 12 veker studiepermisjon og eit budsjett på kr. 15.000 som skal dekke alt. Eg må difor nøye meg med det eg får til innanfor desse rammene. Dette kan vere legetimt[27].

Katrine Fangen poengterer ”at det som kjennetegner kvalitativ metode generelt, og deltagende observasjon/feltarbeid spesielt, er en fleksibilitet med henhold til forskningsspørsmål.”[28]  Dette fekk eg oppleve undervegs. Tenkte eg i starten på eit stort prestebilete, så måtte eg etter kvart sjå at dette ville vere for omfattande. Eg skjøna at prestetenesta er så mangesidig og at det ville vere mykje meir strukturert og handterleg å nøye seg med enkelte mindre utsnitt, fleire små prestebilete. 

3.2.3. Å gå inn i observasjonen

Det er to prestar som gav meg lov til å fotfølgje dei i minst ei veke kvar. Eg fekk ikkje berre lov til å følgje dei i jobben, men fekk også bu i prestebustaden i denne tida. Dette feltarbeidet skjedde i september 2011 og i februar 2012. Feltarbeidet gjekk føre seg forskjellige stader og må difor nok kallast multilokalt.[29]  Eg kunne gå inn i ei rolle som gjest og observere opent. Som deltakande observatør kunne eg få tilgang til informasjon som ingen ville nemne i eit intervju.[30] Både kyrkjelydane og familiane til begge prestane er van med gjester i prestebustaden som er med i livet der og i kyrkjelydane. Dette gav mange gode og nyttige innblikk, men det gjorde det også tydeleg at eg ikkje kunne vere ”utelukkende forsker i forhold til aktørene, og [at] aktørene er aldri bare forskningsobjekt”[31]Eg observerte hos prestar som eg har eit personleg forhold til som venn og som studiekamerat. Dette gjer at dei stolte på meg og at eg fekk informasjon som dei nok aldri hadde gitt til ein ukjent forskar som berre var der som eit ”tilstedeværende subjekt”[32]. Men dette gir også nye utfordringar: ”Å opprettholde distanse og upartiskhet er alltid et problem i kvalitative studier, men problemet settes på spissen viss man har et personlig forhold til noen i det miljøet man utforsker.”[33]

Det viste seg å vere ein fordel at eg ikkje på nokon måte skulle bedømme i feltarbeidet mitt. Sjølv om begge prestane var interessert i observasjonane mine, ville dei ikkje tyde så mykje for dei. Eg kunne samle inn data og spørje undervegs om korleis ting er. Men som ein av prestane sa: ”Med det du spør om, får du meg til å sjå nytt på ting og å reflektere over dei.” Så observasjonane mine er for dei i alle fall ikkje meir enn ein spegel. Og dei er berre i den grad relevant for dei sjølv som dei sjølv gir dei relevans. Slik kunne feltarbeidet gå føre seg i eit avslappa klima.

Prestetenesta ver utført ikkje på rom med ein spegel som ein kan sitje bak og observere. Eg måtte difor vere synleg og gå inn i ei rolle. Eg gjekk inn i rolla som gjest og når eg, vart presentert vart det som regel sagt at eg heldt på med eit forskingsprosjekt i Noreg og skulle observere prestetenesta i Tsjekkia og Tyskland. Det var nesten aldri spørsmål om prosjektet, men ofte spørsmål om livet i Noreg. Slik kan eg gå ut i frå eit stillteiande informert samtykke[34] om å vere med i prosjektet.  Med å fortelje at eg heldt på med eit prosjekt i Noreg vart eg i stor grad ”ufarleggjord” for dei eg fekk møte, slik at eg langt på veg kunne delta ”i den sosiale samhandlingen slik at den glir naturlig,  men […] unngå å delta så aktivt at [jeg] selv bidrar til å endre samhandlingen på bestemte måter”[35] Eg kunne gå inn som deltakande observatør.

3.2.4. Feltnotata

Pål Repstad går inn for å ”lage et feltnotat så snart som mulig, helst umiddelbart etter observasjonen.”[36]  Han krev også at alle ”feltnotater skal utstyres med nøyaktig dato og stedsangivelse”[37] Sidan eg ofte observerte heile dagen har eg ikkje klart å gjennomføre dette. Rutineframlegget til Katrine Fangen derimot: ”En slik rutine kan være at du hver dag setter av i alle fall en time til å notere noen stikkord om hva som skjer for tiden og hva du må huske å spørre eller gjøre”[38] Det viste seg å vere eit godt utgangspunkt for meg. Det eg gjorde var å ”skrive en egen forskningsdagbok [vanligvis] ved slutten av hver dag under feltarbeidet”[39]. Men dette er feltnotata mine og kjem ikkje i tillegg til dei.

Dagboka og alle dei andre notata er på nynorsk[40] og innhaldet er anonymisert. Slik prøver eg å ta vare på konfidensialitet[41]. Sidan datamaterialet er av ganske lite omfang og prosjektet ikkje skal leggjast fram i Tyskland og Tsjekkia, vil eg framleis kunne identifisere dei enkelte, medan det vil vere vanskeleg for andre å gjere dette.

3.2.5. Intervju

Ei viktig kjelde frå feltarbeidet i tillegg til observasjonen er intervju. Eg bestemte meg for å gjennomføre 6 intervju: 3 med prestane og 3 med aktive medlemmer i kyrkjelyden.  ”Det er relativt vanlig å kombinere deltagende observasjon med kvalitativ intervjuing.”[42]For å få resultat som kan samanliknast laga eg ein intervjuguide med ”korte og lett forståelige”[43] spørsmål. Spørsmåla måtte også vere enkle å oversetje til tysk og tsjekkisk. Eg følgde intervjuguiden, ikkje slavisk, men prøvde å få svar på alle spørsmåla der[44].

Eg ville intervjue prestane for å få tak i nokre tal og fakta og for å kunne vurdere det opp mot det eg observerte. I tillegg ville eg stille nokre av spørsmåla til ein person frå kyrkjelyden som skulle svare på dei ut frå sine opplevingar. På denne måten skal eg sjå om det er skilnad på korleis presten ser på seg sjølv og korleis han blir sett av kyrkjelyden. Igjen er datagrunnlaget tynnt. Eg måtte be prestane om hjelp til å finne dei rette informantane her sidan dei skulle ha ”en rolle som gjør at vedkommende stadig utsettes for den informasjonen som en vil ha tak i [, … være] samarbeidsvillig og motivert for å fortelle [, … ha] evne til å meddele seg [… og ha] en viss utpartiskhet i forhold til settingen”[45]. I tillegg måtte vedkomande ha tid til å svare på spørsmåla. Det vart tre aktive eller tidlegare medlemmer av sokneråda som eg fekk snakke med. To av dei var kvinner. Alle som eg snakka med, var positive til å svare på dei spørsmåla som blei.

3.3. Litteratur

Når det empiriske grunnlaget er lite, er det viktig å sjå det i ein større samanheng og bruke det. Litteraturen skal hjelpe til med å få inn informasjon på rett måte og å analysere den.  Eg er prest og familiefar til tre mindre barn og medei kone som jobbar turnus. Eg kan ikkje stikke av i fleire veker til eit teologisk fakultet med eit stort bibliotek som er fleire hundre kilometer heime frå når eg skal skrive og få tak i litteratur. Eg må nøye meg med det eg klarer å skaffe på øya mi. Eg er heldig og har heile studieutgåva av ”Thelogische Realenyzklopädie” med alle 40 bind ståande på heimekontoret mitt. Den kan levere mykje nyttig informasjon om både det eine og det andre.

3.3.1. Metodisk litteratur

Eg tek utgangspunkt i den praktisk-teologiske metoden slik ein finn den hos Swinton og Mowat som er pensumliterattur på portalkurset ”Prest og teolog i praksis”. I tillegg har eg jobba meg gjennom Stephanie Klein ”Erkenntnis und Methode in der Pratischen Theologie”, som eg opplevde som ei god innføring i den praktisk-teologisk metoden av nyare dato.

Til å førebu meg på feltarbeidet brukte eg ”Mellom nærhet og distanse” av Pål Repstad og  ”Deltakande observasjon” av Katrine Fangen.

3.3.2. Litteratur frå Tsjekkia

Litteraturen om prestetenesta i Tsjekkia fekk eg tilgang til gjennom det Det evangelisk-teologiske fakultetet i Praha.  Dette er eit lite fakultet de alle som publiserer, publiserer ikkje berre på tsjekkisk, men også på andre språk. Likevel var det vanskeleg å finne mykje her. Det eg kunne få var ”Der Beruf der Pfarrerin und des Pfarrers”, ei samling av førelesingar som blei haldne under eit Tysk- Tsjekkisk seminar om prestetenesta i Praha i 1996. Den er eit nok så kompakt materiale, men særleg førelesinga til Pavel Filipi gav mykje nyttig refleksjon. I tillegg klarte eg å få tak i ”Der durchnässte Pfarrer“, der den kjente tsjekkiske presten, poeten og politikaren Svatopluk Karasek reflekterer over presteutdanninga, presteteneste og politisk arbeid i det sosialistiske Tsjekkoslovakia og eksilet hans i Sveits. Den siste boka frå Tsjekkia som eg skal bruke, er ”Leben im Pfarrhaus” som inneheld 11 intervju med kvinnelege prestar og prestefruer. Dei to bøkene bruker eg mest som bakgrunnsinformasjon og forholdsvis lite aktivt.

Utover det har eg ein del litteratur om tsjekkisk kyrkjehistorie og særleg om pedagogen og biskopen Jan Amos tilgjengeleg.

3.3.3. Tysk litteratur

Etter murens fall endra mykje seg, også for kyrkja. For første gang på lenge kunne ikkje alle som ynskte å bli prest få lønn frå kyrkja. Det er i denne situasjonen ein byrja å spørje: Kva slag prestar er det vi vil ha?  Kva ventar vi av prestane? I løpet av 1990-talet og det første tiåret på 2000-talet laga ein difor fleire utgreiingar både om prestebilete[46] og om framtida for heile kyrkja[47]. Nokre av dei kjenner eg til frå tida mi i kyrkjemøtet i Sachsen, andre har eg klart å få tak i medan nokre er utilgjengelege frå utposten min. I alle fall skal eg ikkje bruke dei aktivt, men dei skal først og fremst vere bakgrunnsinformasjon for meg til å forstå utviklinga. Desse utgreiingane igjen førte til meir diskusjon og fleire bøker som reflekterer over diskusjonen om utviklinga.  Her måtte eg plukke og bestemme meg for nokre av dei: Den nåverande formannen i rådet til EKD, Nikolaus Schneider, gjengir i lag med Volker A. Lehnert diskusjonen om prestebiletet med nokre impulsar for framtida. Medan  Christian Grethlein ser på kva endringane i presteyrket vil bety for teologistudiet og dei teologiske fakulteta. Definisjonen av ”folkekyrkja” og korleis dette omgrepet kan brukast i vår tid, er utgangspunktet for dei ekklesiologiske refleksjonane til Kristian Fechtner.  Mens Ulrike Wagner-Rautar tek for seg embetsteologien for eit nytt presteembete, prøver Islode Karle å definere presteyrket som profesjon.

Vidare kan eg bruke litt kjeldemateriell som eg fekk tilgang til under feltarbeidet. Det finst nok mykje meir av brukbar litteratur i Tyskland, men dette er utvalet mitt og det som er tilgjengeleg og handterbart for meg.

3.3.4. Norsk litteratur

Også når det gjeld den norske litteraturen må eg avgrense meg. Det er Stiftelsen Kirkeforskning som har sett på arbeidsvilkåra til prestane og eg skal bruke fire bøker av rapportserien derifrå[48]. Rapportane viser kor mykje både leiarstrukturen og forventningane til prestane har forandra seg berre i løpet av dei siste 20år. Morten Huse fungerer også som utgivar for ei bok som er utgitt under tittelen ”Prest og ledelse” i serien Kirkeforum til Verbum.

Viktige refleksjonar om prestebilete og prestekvardagen finn eg også i ”Jeg er jo ikke Jesus heller” av Inger Helene Nordeide, Anders Skogstad og Ståle Einarsen.  Ei anna viktig kjelde for meg er utgreiinga til Den norske kyrkja si presteforeining ”Ledelse i folkekirken”. Hovudkjelda for den kyrkjehistoriske bakgrunnen er ”Norsk kirkehistorie” av  Oftestad, Rasmussen og Schumacher.

3.4. Oppsummering

Det er mine erfaringar og informasjonane frå feltet som dannar kjeldene for refleksjonane mine. Det er særleg den kyrkjelege praksis i Noreg i ei tid der Den norske kyrkja står framfor store endringar som er utgangspunktet mitt. Det er det eg skal jobbe med etter den praktisk teologiske metoden[49]. Informasjonen frå feltarbeidet skal gi det økumeniske perspektivet og det som er tilgjengeleg av litteraturen, skal gi bakgrunnen for refleksjonen. Denne refleksjonen skal gi peikepinn for moglege utviklingar.

Anhänge:

Datei	Beschreibung	Ersteller	Dateigröße
Prestebilete og prestekvardag		Michael Hoffmann	1341 KB